Polarisatie: hoe krijg je partijen weer bij elkaar?

In een crisis staan groepen soms recht tegenover elkaar. De een is faliekant voor strengere coronamaatregelen. De ander tegen. Hoe werkt polarisatie? En hoe kom je daar nog op een goede manier uit?

“Het kenmerk van polarisatie is het wij-zij-denken", vertelt trainer Frank Weijers. “Mensen nemen posities in en proberen elkaar te overtuigen. Er ontstaan twee kampen die beiden claimen dat zij het monopolie op de waarheid hebben. Het gesprek begint zich te herhalen en het wordt steeds moeilijker om daar nog uit te komen.”

Frames
Hoe ga je hier op een goede manier mee om? Deze vraag staat centraal tijdens de workshop van Frank Weijers, tijdens het online festival Deep Democracy. Hij start zijn workshop met een video die geproduceerd is door het bedrijf Inside Polarisation. Hierin zijn twee gepolariseerde mannen te zien. De een is gekleed als moslim, de ander als westerse zakenman. “In een gepolariseerd gesprek praten mensen in frames over elkaar", legt Frank uit. En dat is ook te zien in de video. De moslim roept: alle westerlingen zijn ongelovig. De westerse man: alle moslims zijn terroristen.

Bruggenbouwer
De video laat zien dat het geen zin heeft om hier een bruggenbouwer tussen te zetten die probeert om de partijen weer bij elkaar te brengen. Sterker nog, de bruggenbouwer geeft de gepolariseerde partijen juist een podium om hun standpunten nogmaals te herhalen. Dit maakt de polarisatie alleen maar erger. Er is ook een middengroep te zien. Deze mensen zijn neutraal, hebben geen mening of hebben een genuanceerde mening.

“In die groep ligt de oplossing", legt Frank uit. “Je kunt de polarisatie verminderen door die groep een podium te geven. Je kunt met hen het gesprek aangaan en het gespreksonderwerp iets veranderen. Dus stel hen niet de vraag of ze voor of tegen Zwarte Piet zijn. Maar vraag hen hoe we van Sinterklaas weer een leuk kinderfeest kunnen maken. Zo kan er weer een goed gesprek ontstaan zonder dat die gepolariseerde standpunten overheersen.”

Aan de slag
Dan is het tijd voor de deelnemers van de workshop om zelf aan de slag te gaan. Frank vraagt ons om een standpunt in te nemen over vluchtelingen. Mijn standpunt is: ‘Migranten zijn welkom'. Vervolgens krijgen we de opdracht om het standpunt van de tegenpartij in te nemen en een extreem gepolariseerde tweet te schrijven. Mijn tweet wordt: ‘Vluchtelingen zijn moordenaars, de grenzen moeten dicht'.

“Ga nu in groepjes bedenken hoe je die tweet nog extremer kunt maken", zegt Frank en hij plaatst ons met één of twee andere deelnemers in een break-out room. “Ik zou het korter maken", zegt de deelnemer in mijn groepje. “Dan wordt het nog krachtiger. Dus alleen: Alleen ‘Moordenaars! Grenzen dicht!’.”

Groepsapp
“En bespreek nu eens met elkaar wat deze oefening met je deed", zegt Frank. Ik vertel de deelnemer uit mijn groep dat deze oefening veel met me deed. Het deed me namelijk denken aan een discussie die ik maandenlang in een groepsapp heb gehad met iemand die een extreem standpunt had over de corona-maatregelen. Zijn standpunt was: ‘Nederland moet in een totale lockdown. De scholen moeten dicht'.

Ik vond zijn standpunt erg extreem, omdat ik dagelijks in de praktijk zie hoezeer mijn zoon onder die schoolsluiting lijdt. “Ik wilde hem uitleggen dat het sluiten van de scholen ook nadelen heeft. Daar gebruikte ik veel woorden voor. Hij deed dat niet. Zijn reactie was telkens kort en krachtig: ‘Het kan gewoon niet anders. De scholen moeten dicht'. Deze oefening laat me zien dat hij de discussie telkens won omdat hij minder woorden gebruikte.”

“En zou je het nu anders doen?” vraagt de dame uit mijn groep. “Zou jij ook krachtigere woorden gaan gebruiken om de discussie te winnen?” Mijn antwoord is: "Nee, want ik vond dat het een nare discussie werd. En voor mijn gevoel is het niet zo zwart-wit. Het is goed dat ik de groepsapp heb verlaten.”

Buiten sluiten
De workshop eindigt met een plenair gedeelte. Een van de deelnemers vraagt hoe je polarisatie in organisaties kunt verminderen. Hoe laat je die middengroep aan het woord? En wat doe je dan met de mensen die gepolariseerd zijn? “Volgens deze methode ga je alleen het gesprek aan met de middengroep en zet je hen in de schijnwerpers", zegt Frank.

“Maar persoonlijk zou ik binnen organisaties geen mensen buitensluiten. Daarom zou ik ervoor kiezen om ook gepolariseerde mensen bij het proces te betrekken. Dat maakt het lastiger, omdat je mensen die gepolariseerd zijn niet gemakkelijk kunt overtuigen. En uiteindelijk gaat het om die middengroep.

Toch zou ik zo veel mogelijk voor inclusiviteit gaan en ook met gepolariseerde mensen het gesprek aangaan. Daar zijn werkvormen voor. Die zijn spannend, maar door juist die spanning aan te gaan kan er verbinding - en daarmee ont-spanning - volgen.”